Brandpreventie en brandveiligheid voor bedrijven: de voorschriften

Op het gebied van brandveiligheid en brandpreventie in bedrijven zijn er wettelijke voorschriften die u hoort te kennen. De meeste regelgeving staat op de pagina van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. De voorschriften zijn er ter voorkoming van brand – en als zich toch brand voordoet, moeten ze ervoor zorgen dat mens en dier zo snel mogelijk kunnen worden gered. Een bedrijfsbrand kan immers ernstige gevolgen hebben. Niet alleen kunnen er mensen in gevaar komen; de financiële schade van een brand kan ook enorm zijn.

De meest voorkomende brandoorzaken in bedrijven zijn:

• Onjuiste omgang met gevaarlijke stoffen en installaties
• Onvoldoende voorlichting voor werknemers over brandveiligheid in het bedrijf
• Gebrekkig besef van risico’s in de omgang met gevaarlijke stoffen

Brandveiligheidsbeleid omvat enerzijds preventieve maatregelen om brand te voorkomen, anderzijds maatregelen die betrekking hebben op wat er gebeurt wanneer er toch een brand ontstaat, zoals brandbestrijding en een ontruimingsplan. Er is dus sprake van een tweeledige aanpak; we spreken ook wel van preventieve en repressieve brandveiligheid.

Brandpreventie in uw bedrijf

Preventie is alles. Dat geldt in het bijzonder voor brandveiligheid binnen bedrijven. De brandpreventie voor bedrijven omvat alle maatregelen die het ontstaan en verspreiden van een brand proberen te voorkomen. Zorgvuldige brandpreventie kan het risico op een brand in uw bedrijf veel kleiner maken. Op die manier hoeft u hopelijk nooit repressieve brandveiligheidsmaatregelen te nemen.

De brandpreventie in een bedrijf wordt verdeeld in drie onderwerpen: bouwkundige voorzieningen, installatietechnische voorzieningen en een intern noodplan.

1. Bouwkundige voorzieningen

Om de brandveiligheid van bedrijfsgebouwen te bevorderen, worden al tijdens de bouw preventieve maatregelen genomen. Ook wordt rekening gehouden met de zogenaamde brandbeveiligingsklassen. Het gaat om:

• het gebruik van brandveilige bouwmaterialen en onderdelen
• de indeling van gebouwen in verschillende brandcompartimenten voor de brandweer
• de installatie van branddeuren en/of brandkleppen
• de juiste aanleg en aanduiding van vlucht- en reddingswegen

In België worden bouwmaterialen op basis van hun brandgedrag ingedeeld volgens de norm NBN-EN 13501-2.

2. Installatietechnische voorzieningen

De installatietechnische voorzieningen omvatten alle maatregelen en apparatuur om een brand zo vroeg mogelijk op het spoor te komen en te bestrijden. Hieronder vallen:

• Brandmelders en waarschuwingssystemen, rookmelders
• Bliksemafleiders en overspanningsafleiders
• Veiligheidsverlichting, noodlampen
• Branddeuren, brandkleppen
• Brandblussers, sprinklerinstallaties, brandkranen of stijgleidingen
• Rook- en warmteafvoer

3. Intern noodplan

Het intern noodplan omvat alle stappen en voorbereidingen die een bedrijf onderneemt om zich voor te bereiden op noodsituaties. Het is een draaiboek waarin systematisch wordt uiteengezet hoe het bedrijf reageert in geval van een ramp. Het noodplan gaat natuurlijk uitgebreid in op brandveiligheid en brandpreventie in een bedrijf.

Een groot aantal organisatorische maatregelen ten behoeve van de brandveiligheid zijn samengevat in dit koninklijk besluit van 7 juli 1994. Hier kunt u de basisnormen lezen voor de preventie van brand en ontploffing  waaraan de gebouwen moeten voldoen en dus ook welke maatregelen voor uw type bedrijf nodig zijn.

• Bedrijfsnoodplan opstellen

Het opstellen van een bedrijfsnoodplan met daarin zowel preventieve als repressieve brandveiligheidsplannen is een vereiste volgens de Belgische wet (Codex over het welzijn op het werk). De werkgever dient schriftelijke procedures op te stellen voor de uitvoering van de taken van de brandbestrijdingsdienst, de evacuatie van personen, evacuatieoefeningen, het gebruik van beschermingsmiddelen tegen brand en de informatie en opleiding van werknemers. De preventieadviseur kan nadien komen kijken of in uw bedrijf aan de bouwkundige brandveiligheidseisen wordt voldaan en of alle relevante specificaties volledig en plausibel zijn.

Op basis van een risicoanalyse worden de beschermingsdoelen en de daarvoor benodigde brandveiligheidsmaatregelen bepaald. De risicoanalyse houdt in dat alle bedrijfsactiviteiten en werkplekken worden gecontroleerd op brandveiligheid, met extra aandacht voor de opslag van gevaarlijke stoffen, elektrische apparatuur of werk met hoge temperaturen.

• Het benoemen van een brandbestrijdingsdienst

In de Belgische codex staan voorschriften voor het benoemen van enkele verantwoordelijke werknemers voor brandveiligheid in bedrijven. Die vormen samen de brandbestrijdingsdienst.

Ze dienen een opleiding brandpreventie te volgen aan een van de talloze bedrijven die opleidingen op dit gebied organiseren.  Ze moeten bekwaam zijn om mee te werken aan de uitvoering van de risicoanalyse, de aard van het vuur en de voortplanting ervan te begrijpen en op een veilige manier elk begin van een brand te bestrijden.

De werkgever kan altijd advies vragen over de organisatie van deze dienst aan de bevoegde preventieadviseur, het Comité en aan een bevoegde openbare hulpdienst.

• Richtlijnen bij brand

In de richtlijnen bij brand vat u de gedragsregels samen die gelden in het geval van een brand – vergelijkbaar met de huisregels van een gebouw. Dit overzicht wordt meestal op goed zichtbare plekken aan de muur gehangen. Het is namelijk belangrijk dat uw werknemers te allen tijde voldoende op de hoogte zijn van de geldende voorschriften. Ook de preventieve maatregelen, zoals het rookverbod, moeten worden opgenomen in deze richtlijnen.

Voor het opstellen van uw eigen richtlijnen bij brand raden wij u aan om contact op te nemen met de plaatselijke bouwinspectie. Zij kunnen u helpen om rekening te houden met de specifieke omstandigheden in uw bedrijf. Er zijn ook standaard pictogramborden verkrijgbaar met daarop de richtlijnen bij brand.

• Evacuatieplan opstellen en bereikbaarheid hulpdiensten

In geval van een brand is het essentieel dat zowel uw werknemers als de brandweer weten wat ze moeten doen. Vluchtwegen, blussystemen, ontmoetingsplaatsen en dergelijke dienen voor alle betrokkenen duidelijk te vinden te zijn, zodat een snelle oriëntatie in crisissituaties mogelijk is.

Een ontruimings- of evacuatieplan moet worden opgesteld volgens NBN ISO 8421. De Belgische wetgeving verplicht elke werkgever om evacuatieplannen te voorzien waar mensen tewerkgesteld zijn. Op deze plannen moet de plattegrond van elke verdieping van het gebouw met alle vluchtwegen, voorzieningen voor eerste hulp en brandveiligheidssystemen, duidelijk worden weergegeven. Deze plannen dient u op centrale plaatsen in het gebouw op te hangen, bijvoorbeeld bij ingangen, in trappenhuizen en naast liften.

Ook de brandweer en andere plaatselijke hulpdiensten moeten op de hoogte zijn van uw brandveiligheidsbeleid. Op zijn minst moet u uw evacuatieplan door de brandweer laten goedkeuren. Maar eigenlijk heeft u de plicht uw geheel noodplan, en als onderdeel daarvan uw brandveiligheidsbeleid, ter beschikking te stellen aan de plaatselijke hulpdiensten. Zo weten brandweer en dergelijke al van tevoren hoe uw ontruimingsplan eruitziet, waar de belangrijke toegangspunten en voorzieningen zijn, en hoe de verantwoordelijkheden zijn verdeeld tussen gemeentelijke hulpdiensten en bedrijfshulpverleners. Kortom: uw bedrijfsnoodplan stelt de brandweer in staat zich in een noodsituatie direct in en om het pand te oriënteren.

• Vluchtwegaanduidingen

Het is belangrijk dat de nooduitgangen in uw gebouw(en) duidelijk herkenbaar zijn, zodat uw werknemers in staat zijn in geval van brand de kortste vluchtweg te vinden. Daarom is een systematisch systeem van symbolen en markeringen bij wet verplicht.

Welke normen van toepassing zijn op de vluchtwegaanduidingen die u nodig heeft voor uw bedrijf, is eveneens te vinden in de wet – in dit geval op de pagina van Brandbeveiliging Vlaanderen.

Voor de zichtbaarheidseisen van de vluchtwegaanduidingen is NBN ISO 16069:2020 maatgevend. Hierin staat precies welke pictogrammen mogen worden gebruikt, hoe groot deze moeten zijn, enzovoort. De wet stipuleert eveneens dat de vluchtrouteaanduidingen moeten voldoen aan de lichttechnische voorschriften van diezelfde norm.

Verder zijn brandbeveiligingstekens belangrijk om alarmsystemen en blusapparatuur aan te duiden. Dit kunnen bijvoorbeeld een brandslang, een brandblusser, een brandladder, of een brandalarm zijn.

• Voorlichting van werknemers

Als werkgever bent u volgens de Codex over het welzijn op het werk verplicht alle werknemers voldoende voorlichting te geven over gezondheid en veiligheid op het werk – dit omvat ook brandpreventie  en -veiligheid. Om ervoor te zorgen dat uw werknemers precies weten hoe ze zich moeten gedragen in geval van brand en hoe ze kunnen bijdragen tot brandpreventie, is het belangrijk om regelmatig cursussen of workshops over brandpreventie en brandveiligheid in uw bedrijf te organiseren. Hierin moeten onder andere uw brandbeveiligingsconcept en de brandvoorschriften in uw bedrijf uitgebreid aan bod komen.

• Blus- en reddingsoefeningen

Om ervoor te zorgen dat u en uw werknemers in geval van brand het bedrijfsgebouw snel kunnen ontruimen en de verzamelplaats kunnen vinden, dienen jaarlijks ontruimingsoefeningen met een testalarm te worden gehouden. Deze moeten zijn toegepast op het ontruimingsplan en eventuele andere specifieke omstandigheden in uw bedrijf. Dergelijke oefeningen kunnen eventueel in samenwerking met de brandweer worden uitgevoerd.

• Technische voorzieningen controleren

Om ervoor te zorgen dat de technische brandveiligheidsvoorzieningen het gewenste effect hebben, dient uw bedrijf hierop goed zijn ingericht. Controleer daarom minstens één keer per jaar:

• Elektrische voorzieningen, zoals schakelaars, stopcontacten, verlengkabels, machines en groot gereedschap
• Systemen die gas verbruiken
• Warmte- en luchtsystemen
• Liften
• Ventilatiesystemen en vetfilters
• Alle gebouwen met betrekking tot struikel-, glij- en valgevaren

• Brandveiligheidsplan controleren

Een brandveiligheidsbeleid dat overeenkomt met de huidige stand van de techniek kan van levensbelang zijn. Daarom dient minstens een keer per jaar worden gecontroleerd of de voorschriften worden nageleefd en of de bestaande voorzieningen naar believen functioneren, of eventueel moeten worden vervangen.

Door het brandveiligheidsplan te laten controleren, kunt u tijdig rekening houden met nieuwe wetsvoorschriften of gewijzigde omstandigheden en het plan eventueel bijwerken. Een controleorganisatie dient regelmatig inspecties door te voeren om gebrekkige voorzieningen en andere problemen tijdig te signaleren.

Repressieve brandbestrijding

Als er eenmaal een brand is uitgebroken, is het bestrijden ervan in de eerste plaats de taak van de brandweer. Maar ook opgeleide werknemers van de bestrijdingsdienst mogen een bluspoging doen bij een beginnende brand, die nog niet is overgeslagen. Als de brandweer ter plaatse is, kan de bestrijdingsdienst de brandweer ondersteunen volgens de afspraken over taakverdeling in het bedrijfsnoodplan of neemt de brandweer het bluswerk volledig over.

Bron afbeelding:
getty – A stockphoto
getty – Sumala Chidchoi